Artur Czesak

Przedmowa

Okładka tomu, który trzymają Państwo w dłoniach, jest częściowo trójwymiarowa – tytuł bowiem zapisano także alfabetem Braille’a. Stało się tak dlatego, że część artykułów dotyczy przemian funkcjonowania bibliotek i szerzej pomyślanych ośrodków w zaspokajaniu potrzeb czytelniczych i informacyjnych osób z dysfunkcjami wzroku i innymi specjalnymi potrzebami. Prezentację rozpoczynamy od rozdziału II: Książki dla niewidomych i niedowidzących. Nowe wymiary dostępności. Współczes­ność wykraczającą poza zestaw nieco stereotypowej wiedzy w tym zakresie przedstawiają trzy różne, ale dopełniające się teksty: doktor Julity Niedźwieckiej-Ambroziak i Arlety Tulei z Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu, Marii Kochanowskiej‑Nowak z Biblioteki Zespołu Szkół i Placówek pn. „Centrum dla Niewidomych i Słabo­widzących” w Krakowie oraz Iwony Haberny, wytwórczyni dobrej energii w wielu miejscach i projektach, na temat działań Biblioteki w Rabce-Zdroju, które integrują przychodzących do placówki, włączają w działania na rzecz innych. Premierowy fragment przygotowywanej przez Justynę Sobolewską biografii swej babci, Jadwigi Stańczakowej, przenosi nas w przeszłość, w świat innych relacji społecznych, innego poziomu wiedzy i sposobów pojmowania wielu wymiarów tożsamości, także jako osoby ociemniałej, podążającej własną drogą twórczości literackiej i eksperymentów psychotronicznych. Rozdział zamyka artykuł doktor Karoliny Grodziskiej o procesie udźwiękowienia dla niewidomych napisanej przez profesora ­Stanisława Grodziskiego biografii cesarza Franciszka Józefa. To świadectwo z epoki sprzed upowszechnienia się audiobooków i rozwoju technologii – nie do przecenienia są zasługi Polskiego Związku Niewidomych dla czytelnictwa, godna pochwały postawa twórców, udostępniających swoje dzieła.

Pierwszy rozdział siódmego tomu „Rocznika Biblioteki Kraków” nosi tytuł identyczny jak w tomie pierwszym z roku 2017: Historia, literatura, Kraków. To jest stała dominanta tematyczna naszego pisma. Przypominamy o literackich patronach roku 2023 i przedstawiamy dwoje z nich, połączonych datą 1923 – narodzin poetki Wisławy Szymborskiej i śmierci bronowickiego malarza, twórcy i polityka zasługującego na włączenie w poczet ojców niepodległości Polski – Włodzimierza Tetmajera. Redaktor prowadząca Pocztu Krakowskiego doktor Agnieszka Staniszewska-Mól w rozstrzygającym wątpliwości przyczynku do biografii Wisławy Szymborskiej przedstawia więc przyszłą noblistkę jako krakowską radną (1954–1957). Profesor Ewa Danowska wydobyła zaś na światło dzienne patriotyczny utwór Włodzimierza Tetmajera Ofiara. To nie tylko przypomnienie biografii Gospodarza z Bronowic, ale także impuls do kontynuowania badań nad jego dziełem i czynami, podjętych przez „Rocznik” już w roku 2018 piórem profesora Franciszka Ziejki.

Następne dwa artykuły poświęcone są osobowościom pisarskim wciąż słabo upamiętnionym. Pierwszą z nich jest Marian Niżyński (1910–1943) – tragicznie zmarły poeta i malarz, którego los i pamięć splotły się z biografią Karola Wojtyły jako aktora i polonisty za sprawą feerycznego widowiska Kawaler księżycowy uświetniającego Dni Krakowa w 1939 roku. Napisała o nim doktor Marta Burghardt, która po raz kolejny wzbogaca „Rocznik” swą pracą. Drugą – Zygmunt Nowakowski, przed wojną niezwykle poczytny felietonista i działacz społeczny, na emigracji nieprzejednany wróg nowych porządków, wciąż tęskniący za ukochanym i idealizowanym Krakowem. Doktor Paweł Chojnacki, niestrudzenie przywracający pamięć o „Emigrejtanie”, na podstawie powojennej korespondencji pisarza z Różą Celiną Otowską odtwarza losy krakowskiego księgozbioru autora Przylądka Dobrej Nadziei i niechętne wrastanie przez Nowakowskiego we fragment wolnej Polski nad Tamizą, niejednokrotnie nazywaną przezeń Wisłą.

Każdy nasz tom trafia do tych, którzy kochają wiedzę i książki, a biblioteki są ważnymi punktami orientacyjnymi ich życiowych wędrówek. Kontynuujemy przedstawianie krakowskich zasobów, zapoczątkowane m.in. opisami zbiorów muzycznych Biblioteki Jagiellońskiej i cymeliów biblioteki Panien Benedyktynek ze Staniątek. W tegorocznym tomie Anna Boroń prezentuje jezuickie Archiwum Prowincji Polski Południowej na tle dziejów zakonu w Krakowie i Rzeczypospolitej jeszcze mocarstwowej, a później rozszarpanej przez zaborców. Doktor Agnieszka Fluda-Krokos przybliża postać Antoniego Brosza oraz ewenement w świecie znaków księgarskich – trójwymiarowe ekslibrisy stworzone na zasadzie pop-up booków. W zapominany powoli świat epistolograficznych znajomości i przyjaźni pozwala nam zajrzeć zbiór listów Barbary Wachowicz i Józefa Dużyka, opublikowanych przez profesor Ewę Danowską. Z radością zamieszczamy także następne biblioteczne opowiadanie doktor Karoliny Grodziskiej, przy okazji przypominając 170. rocznicę urodzin Antoniny Domańskiej, autorki ważnej dla Krakowa i dla naszej Biblioteki, która co roku przyznaje Nagrodę Żółtej Ciżemki.

W ten sposób płynnie przechodzimy do artykułu profesor Katarzyny Wądolny­‑Tatar o niebanalnej tegorocznej laureatce tej nagrody, książce Mikołaja Szymanowicza Marzenia.

Honorowanie przez Bibliotekę Kraków publikacji tytułem Krakowskich Książek Miesiąca to z pewnością tworzenie ciekawych propozycji lekturowych (zdążyliśmy zamieścić teksty o wszystkich KKM z roku 2023). Poszukującym inspiracji w sezonie nabywania prezentów oraz zapewniania sobie wartościowej refleksji warto wszelako polecić wypełniające piątą część naszego „Rocznika” głosy recenzyjno‑krytyczne o tych książkach wywodzące się z różnych autorskich kręgów, by nie rzec – światów, od uniwersyteckiej polonistyki i zawodowej krytyki literackiej (do zacnego grona Jury tego wyróżnienia dołączył w tym roku profesor Jarosław Fazan) po świat czytelników reprezentowanych przez osoby związane z Biblioteką Kraków, dziennikarza i żywiołową blogerkę.

Wiosną 2023 roku otrzymaliśmy od Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego za pośrednictwem Instytutu Książki w ramach programu Czasopisma dofinansowanie na realizację zadania Wzmocnienie rozpoznawalności i zasięgu „Rocznika Biblioteki Kraków”. Łączymy wymagania stawiane czasopismom naukowym (artykuły recenzowane opatrzone są streszczeniami) z dbałością o szatę graficzną. Poszerzyliśmy znacznie spektrum ośrodków naukowych i kulturalnych, z którymi związane są osoby recenzujące zgłoszone do publikacji teksty naukowe. To już drugi tom „Rocznika Biblioteki Kraków” w tym roku kalendarzowym. Również ta zmiana jest konsekwencją decyzji, by nasze czasopismo odpowiadało standardom czasopism naukowych, a do zalecanych działań należy także ustabilizowanie rytmu edycji. Z tego też względu Kronika wydarzeń Biblioteki Kraków sięga tylko końca września, to zaś oznacza, że finał największego przedsięwzięcia wydawniczego i redakcyjnego Biblioteki Kraków, jakim było drugie wydanie Encyklopedii Krakowa, znalazł się poza tym horyzontem. Postaramy się to nadrobić w następnym tomie, do którego już zapraszamy Piszących i Czytających.

Oprócz tego warto nadmienić, że ów zasięg naszego czasopisma zwiększamy poprzez wysyłkę egzemplarzy i informowanie o nim tradycyjnymi metodami, znalezienie się w bazie ERIH Plus, ale także poprzez budowanie „zasięgów” w nowo stworzonej stronie „Rocznika” w serwisie Meta (Facebook) i w Bibliotece Cyfrowej Biblioteki Kraków.

Zapraszam więc do lektury w dowolnej formie, wygodnej i bardziej dostępnej dla wszystkich dzięki łączeniu humanistycznej wrażliwości z innowacjami technologicznymi.

Artur Czesak
Redaktor Naczelny