Janusz M. Paluch

Przedmowa

Gdy Stanisław Dziedzic – dyrektor Biblioteki Kraków i redaktor naczelny „Rocznika Biblioteki Kraków” – pisał słowo wstępne do tomu za rok 2020, określił ów czas jako trudny. Jakiego określenia użyć, mówiąc o roku 2021, bo wszystkie cisnące się pod pióro wydają się zbyt słabe, aby prawdziwie określić to, co przeszedł sektor kultury i nasza instytucja z powodu pandemii. Z jednej strony zamknięte dla czytelników biblioteki, zawieszona jakakolwiek działalność. Z drugiej dramatycznie wzrastająca liczba zachorowalności pracowników Biblioteki Kraków, izolacje i kwarantanny. I w końcu cios, którego nikt się nie spodziewał – 8 kwietnia zmarł Stanisław Dziedzic – nasz dyrektor, dyrektor Biblioteki Kraków. Kilkanaście dni później z naszego zespołu, z tego samego powodu, odszedł niezastąpiony Bogdan Drożdż. Kilkunastu innym pracownikom naszej instytucji, niektórzy byli hospitalizowani, udało się szczęśliwie wyzdrowieć.

W tak dramatycznej sytuacji 10 kwietnia 2021 roku prezydent miasta Krakowa powołał panią Agnieszkę Staniszewską-Mól na stanowisko p.o. dyrektor Biblioteki Kraków. Pod jej kierunkiem, stosując się do zaleceń epidemiologicznych, instytucja kontynuowała działalność na wszystkich dotychczasowych płaszczyznach. W filiach bibliotecznych trwały prace remontowe i modernizacyjne. Z czasem zasadnicza działalność filii została przywrócona, wznowił też działalność Klub Dziennikarzy „Pod Gruszką”, gdzie odbywają się spotkania w ramach Salonu Literackiego Biblioteki Kraków, warsztatowe spotkania z cyklu „Peron Literacki” oraz wiele innych. Kontynuowano też – na szczęście z niewielkim opóźnieniem – prace nad sztandarowym dziełem naszej instytucji – II wydaniem Encyklopedii Krakowa pod naukową redakcją prof. dr. hab. Jacka Purchli. Swe prace prowadziły też komisje konkursowe: Nagrody Żółtej Ciżemki, Nagrody Krakowska Książka Miesiąca oraz Konkursu im. Anny Świrszczyńskiej na Książkowy Debiut Poetycki. Polecam teksty członków kapituły Nagrody Żółtej Ciżemki – prof. dr hab. Alicji Baluch i Marcina Bruchnalskiego – dotyczące pozycji nominowanych i książki nagrodzonej, zatytułowanej O kruku, który chciał zostać papugą, oraz rozmowy Ludmiły Guzowskiej z laureatkami Nagrody – Katarzyną Kozłowską i Agnieszką Żelewską. Zamieściliśmy także recenzje wszystkich książek uhonorowanych Nagrodą Krakowska Książka Miesiąca. Nagrodzony w Konkursie im. Anny Świrszczyńskiej tom wierszy Agnieszki August-Zarębskiej po jej wewnętrznej stronie, wydany wspólnie przez Bibliotekę Kraków i wydawnictwo Universitas, promowaliśmy podczas Nocy Poezji. Wbrew wszelkim przeciwnościom (trudności kolportażowe) ukazywały się wydawane przez nas czasopisma – kwartalnik „Czas Literatury”, miesięcznik „Kraków” i „Biblioteka Kraków. Informator Czytelniczo-Kultu­ralny”. O wszechstronnej działalności naszej instytucji w roku 2021 przeczytacie Państwo w tekście ­Kronika Biblioteki Kraków – 2021 rok.

„Rocznik Biblioteki Kraków 2021” w dużej mierze (część II) poświęcony został pamięci zmarłego Stanisława Dziedzica – pierwszego dyrektora powołanej w 2017 roku Biblioteki Kraków, a wcześniej przez kilkanaście lat dyrektora Wydziału Kultury i Dziedzictwa Narodowego Urzędu Miasta Krakowa. Opublikowaliśmy mowy pogrzebowe wygłoszone podczas mszy świętej odprawionej w kaplicy cmentarza na Salwatorze oraz nadesłane z różnych stron Polski wspomnienia poświęcone Stanisławowi Dziedzicowi.

W pierwszej części „Rocznika” zamieściliśmy teksty poświęcone patronom roku 2021: Stanisławowi Lemowi (bardzo ciekawe, nowe w podejściu teksty Wojciecha Zemka prezentującego bibliotekę Lema i Pawła Stachnika opisującego miejsca związane z pisarzem w Krakowie), Cyprianowi Kamilowi Norwidowi (świetny, osobisty esej Waldemara Smaszcza), Tadeuszowi Różewiczowi (artykuł prof. dr hab. Beaty Guczalskiej o Różewiczu jako człowieku teatru, który w istotny sposób wpłynął na historię inscenizacji i gry aktorskiej w polskim teatrze) oraz Krzysztofowi Kamilowi Baczyńskiemu (tekst dr Hanny Kryńskiej przedstawiający relacje młodego poety z rówieśnikami – uczestnikami okupacyjnego życia literackiego i powstania warszawskiego). O obecności Patronów Roku 2021 w Bibliotece Kraków piszą animatorzy spotkań warsztatowych „Peron Literacki” Jadwiga Malina i dr Michał Piętniewicz.

Pandemia, która zatrzymała życie na całym świecie, stała się dla sektora kultury wielkim wyzwaniem, inspiracją do poszukiwania nowych sposobów dotarcia do odbiorców, a w przypadku bibliotek – do czytelników pozbawionych przez kilka miesięcy możliwości wypożyczenia nowych książek. W związku z tym część trzecia naszej publikacji zatytułowana Raport: biblioteki w czasach zarazy poświęcona została sytuacji bibliotek w Polsce podczas pandemii i kreatywnych sposobach radzenia sobie z nią. Pragnę w tym miejscu gorąco podziękować wszystkim autorom, w tym dyrektorom i pracownikom bibliotek, którzy zechcieli podzielić się z nami swoimi doświadczeniami, niejednokrotnie podkreślając, że pandemia pozwoliła bibliotekom otworzyć się szerzej na potrzeby lokalnej społeczności.

Dr hab. Małgorzata Kisilowska w artykule Czytelnicy w pracy bibliotek publicznych pandemiczną wiosną 2020 roku opowiada o istotnej roli bibliotek w dobie kryzysów, przedstawia wyniki ogólnopolskich badań przeprowadzonych z udziałem 379 bibliotek publicznych, z których wynika, że instytucje te „ani na chwilę” nie przestały komunikować się z użytkownikami. Zmieniły się tylko kanały komunikacji. O nowych formach komunikacji z czytelnikiem, nowych usługach, w tym działaniach prowadzonych online piszą Izabela Ronkiewicz-Brągiel i Paulina Knapik-Lizak, autorki artykułu Okres pandemii w Bibliotece Kraków – nowe usługi i formy komunikacji z czytelnikiem, wskazując na pozytywne aspekty sytuacji pandemicznej dla rozwoju form pracy bibliotek. Paweł Braun i Aleksandra Zbieranowska w tekście Biblioteka dobrze skrojona na czasy pandemii opowiadają o nowych funkcjach bibliotek w dobie pandemii na przykładzie Biblioteki Miejskiej w Łodzi, zastanawiają się także, jakimi działaniami odzyskać czytelników i zapewnić im poczucie bezpieczeństwa w bibliotekach oraz podczas organizowanych imprez kulturalno-oświatowych. Anna Janus w tekście Miejska Biblioteka Publiczna im. Tadeusza Różewicza we Wrocławiu w czasie pandemii wskazuje, jak ważna dla społeczeństwa jest ­funkcja biblioteki jako miejsca spotkań, wymiany myśli, inspiracji, zaangażowania obywateli, zdobywania wiedzy oraz informacji, bowiem to przede wszystkim oferta płynąca z biblioteki pozwoliła wielu osobom przetrwać ten trudny czas. Panie Justyna Jurasz i Alicja Kisała z Regionalnego Zespołu Placówek Wsparcia Edukacji w tekście Pandemia a funkcjonowanie Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Opolu piszą o doświadczeniach zdobytych w okresie zamknięcia biblioteki, które de facto przyczyniły się do opracowania nowych sposobów udostępnienia zbiorów, wzbogacania oferty zdalnej, w końcu promowania czytelnictwa i pozyskiwania nowych czytelników. Czas pandemii to przecież duże wyzwanie i nowe doświadczenia, co podkreśla Monika Ohar-Pawiak w artykule Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie w pandemii. Opowiada o zróżnicowanej ofercie biblioteki, podkreślając, że mimo wyraźnych spadków liczb wypożyczeń i czytelników, wzrosło zainteresowanie e-bookami oraz innymi działaniami biblioteki prowadzonymi online. Jarosław Zalesiński (Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Josepha Conrada-Korzeniowskiego w Gdańsku) w tekście Biblioteki na bezludnej wyspie pisze o pogłębiającym się w dobie COVID-19 zjawisku samotności społecznej i usiłującej temu przeciwdziałać inicjatywie uruchomienia „Bibliotecznego telefonu do pogadania”. W „Roczniku” znajdziemy także artykuł Anny Piotrowskiej Działania krakowskiej Biblioteki Pedagogicznej w czasie pandemii, która w ścisłej współpracy z nauczycielami, bibliotekarzami i czytelnikami, odpowiadając na ich potrzeby, stworzyła na stronie internetowej Wojewódzkiej Pedagogicznej Biblioteki Publicznej im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie dwa poradniki: Poradnik na Focha, czyli jak radzić sobie w czasach epidemii w pracy i Poradnik na Focha, czyli jak radzić sobie w czasach epidemii po pracy, ułatwiające nauczycielom i czytelnikom dostęp do internetowych zasobów edukacyjnych. Natomiast Jerzy Woźniakiewicz w tekście Rajska w pandemii pokazuje jak radziła sobie w tym trudnym czasie Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Krakowie posługując się platformą Mattermost, zapewniającą sprawne zdalne zarządzanie biblioteką.

W końcu część IV Miscellanea, gdzie znalazły się niezwykle ciekawe teksty tematycznie związane z Krakowem bądź przygotowane przez autorów z Krakowa. Dość wspomnieć artykuł prof. dr. hab. Łukasza T. Sroki Kraków we wspomnieniach swoich dawnych mieszkańców żyjących w Izraelu, ­opowiadający o krakowianach żydowskiego pochodzenia, którzy Kraków opuszczali już w początkach XX wieku, po 1945 roku przyczyną były pogromy krakowski i kielecki, a później, w okresie PRL wskutek politycznie inspirowanych przez władze haniebnych antysemickich nagonek. Autor pisze o ich sukcesach zawodowych oraz nieustannej pamięci o Krakowie i żydowskim Kazimierzu, która jest utrwalana w licznych pamiętnikach. Piotr Hapanowicz w tekście Musaeum Polonicum Michała Jerzego Wandalina Mniszcha, przypomina postać i dzieło jednego pierwszych twórców polskiej koncepcji muzeologicznej, także postulatora wprowadzenia tak zwanego egzemplarza obowiązkowego dla bibliotek. Natomiast dr Artur Czesak artykułem Jan Kanty Turski (1833–1870) – krakowianin, poeta. Przypomnienie przywraca pamięci czytelników nietuzinkową postać przedwcześnie zmarłego i niesłusznie zapomnianego pisarza, poety, publicysty i nauczyciela działającego na przełomie epok literackich i historycznych. Piotr Boroń tekstem Biblioteka i Archiwum Centralnego Ośrodka Turystyki Górskiej PTTK przybliża nam dzieje powstania oraz tematykę zbiorów, a także działalność wydawniczą Ośrodka. O wydanej przez Bibliotekę Kraków książce Leszka Długosza Do szkiełka z Muzeum Czartoryskich pisze prof. dr hab. Maciej Urbanowski.

W części wspomnieniowej przypominamy sylwetkę Franciszka Olszewskiego, wieloletniego dyrektora Podgórskiej Biblioteki Publicznej. Wspomnienie napisały jego dzieci: Paweł Olszewski – bibliotekarz pracujący w naszej instytucji, i Joanna Olszewska-Gniadek. To za czasów jego dyrektorowania biblioteka osiadła w dworku przy ul. Powroźniczej. Dzisiaj, po remoncie, znajduje się tam siedziba Biblioteki Głównej. Natomiast Paweł Stachnik wspomina sylwetkę Franciszka Klimczaka, założyciela i do końca życia prezesa Krakowskiego Towarzystwa Fotograficznego, postaci ważnej i jakże charakterystycznej w kulturze Krakowa, szczególnie w drugiej połowie XX wieku.

Pierwszy raz w „Roczniku” znalazły się teksty literackie. W części drugiej zamieściliśmy utwory poetyckie poświęcone pamięci Stanisława Dziedzica – ich autorami są Józef Baran, o. Eligiusz Dymowski i Franciszek Haber. W części czwartej opublikowaliśmy biblioteczną opowieść dr Karoliny Grodziskiej Pani Dzidka pochodzącą z tomu Ptaszy ludzie i inne opowiadania (Austeria, 2021).

Pragnę nadmienić, że wszystkie tomy „Rocznika Biblioteki Kraków” (t. I–V) są dostępne w filiach Biblioteki Kraków oraz – w wersji ­elektronicznej – w ­zbiorach naszej Biblioteki Cyfrowej, a także na stronie www.rocznik.­biblioteka.krakow.pl.

Pragnę gorąco podziękować wszystkim autorom tekstów, którzy przyczynili się do powstania V tomu „Rocznika Biblioteki Kraków 2021”. Przede wszystkim pani Annie Gregorczyk – sekretarzyni naszej redakcji.

Jestem przekonany, że znajdziecie Państwo w tym tomie wiele artykułów, które Was zainteresują, może zainspirują, i nie od razu odłożycie tom na biblioteczną półkę.

Życzę Państwu interesującej lektury!

Janusz M. Paluch
Redaktor Naczelny