Jadwiga Malina
Michał Piętniewicz

„Patron na Peronie”, czyli słów kilka o warsztatach literackich Biblioteki Kraków

Warsztaty literackie pod nazwą „Peron Literacki Biblioteki Kraków” powstały w 2019 roku z inicjatywy pracowników biblioteki – Jarosława Sokoła i Anny Gregorczyk przy jednoczesnej aprobacie śp. dyrektora Stanisława Dziedzica, dyrektor Izabeli Ronkiewicz-Brągiel oraz kierownika Działu Wydawnictw i Animacji Janusza Palucha. Celem projektu było stworzenie miejsca, gdzie początkujący twórcy będą mogli uczyć się sztuki pisania oraz zdobywać wiedzę na temat nowości wydawniczych, konkursów, spotkań autorskich i szeroko pojętego życia literackiego.

Początkowo zajęcia odbywały się w Filii nr 3 przy placu Jana Nowaka-Jeziorańskiego w Krakowie. Następnie, ze względu na ograniczenia związane z pandemią, zostały przeniesione do sieci na profil facebookowy Klubu Dziennikarzy „Pod Gruszką” oraz grupę „Peron Literacki BK”. Obecnie prowadzone są hybrydowo, a ich opiekunami od samego początku pozostają Jadwiga Malina i Michał Piętniewicz. Należy w tym miejscu przypomnieć, że wykłady z teorii literatury miał prowadzić śp. Marek Karwala. Niestety, przedwczesna śmierć Profesora uniemożliwiła kontynuację tego zamierzenia.

Choć idea warsztatów nie ulega zmianie, z czasem do zajęć podstawowych dołączyły nowe projekty. Jest wśród nich między innymi powołany z inicjatywy Jadwigi Maliny cykl spotkań pod nazwą „Mistrz na Peronie”, w trakcie których znani pisarze i pisarki zdradzają tajniki swojej literackiej kuchni oraz oceniają nadesłane prace. W latach 2020–2021 w roli mistrzyń i mistrzów wystąpili: Józef Baran, Miłosz Biedrzycki, Bożena Boba-Dyga, Lidia Bogaczówna, Eligiusz Dymowski, Liliana Hermetz, Jakub Kosiniak, Bartłomiej Kucharski, Piotr Lamprecht, prof. Wojciech Ligęza, Karol Ochodek, Dominika Słowik, Michał Zabłocki, Krzysztof Zajas i Adam Ziemianin.

Inną warsztatową inicjatywą są przygotowywane w sezonie letnim „Ogrody Poezji” Biblioteki Kraków. W 2020 roku odbyły się one w formie online, zaś w roku bieżącym stacjonarnie, w ogrodach siedziby głównej przy ul. Powroźniczej 2. W sumie w 2021 roku przygotowano trzy wydarzenia: dwa poświęcone twórczości krakowskich poetek i poetów, trzecie dedykowane Antologii Peronu Literackiego Biblioteki Kraków.

Najmłodszym peronowym projektem powstałym z inicjatywy Izabeli Ronkiewicz-Brągiel jest cykl wykładów „Patron na Peronie”. Zgodnie z założeniami, opiekunowie warsztatów zaprosili do współpracy pisarzy, krytyków i wykładowców, którzy przybliżyli słuchaczom życie i twórczość czterech literackich Patronów 2021 roku, to jest Stanisława Lema, Cypriana Kamila Norwida, Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i Tadeusza Różewicza. Spotkania odbywały się raz na kwartał na profilu facebookowym Klubu Dziennikarzy „Pod Gruszką” Biblioteki Kraków.

Pierwszy panel poświęcony życiu i twórczości Stanisława Lema odbył się 3 marca 2021 roku. Gościem Michała Piętniewicza był Szymon Kloska – krytyk literacki, kurator programu Lem 2021. Rozmówcy rozpatrywali dzieło autora Solaris w kontekście jego literackich „przepowiedni” oraz wpływu na polską i światową literaturę. Pojawiły się pytania o aktualność i uniwersalność książek Lema. Szymon Kloska przyznał, że zdecydowana większość przetrwała próbę czasu, jedynie Obłok Magellana (Wydawnictwo Iskry, 1955) może być nieco przestarzały dla współczesnego odbiorcy. Poruszając kwestie biograficzne, przypomniano, że pisarz ukrywał się jako Żyd w okupowanym Lwowie, a traumy wojenne nie pozostały bez wpływu na jego twórczość. Przywołano w tym miejscu dwie publikacje: pierwszą część trylogii Czas nieutracony / Szpital przemienia (Wydawnictwo Literackie, 1955) oraz książkę Agnieszki Gajewskiej Zagłada i gwiazdy. Przeszłość w prozie Stanisława Lema (Wydawnictwo Naukowe UAM, 2016). Szczególnie interesującą częścią panelu była dyskusja o stosunku Lema do wiary i Boga. Szymon Kloska zaznaczył, że pisarz widział w religii przede wszystkim wartość kulturową, mimo to rozpatrywał światy teoretycznie możliwe oraz niemożliwe i miał świadomość, że nauka nie wszystko może wyjaśnić. Rozmowa dotyczyła także życia prywatnego autora Bajek robotów, znajomości z wybitnymi postaciami kultury i nauki, między innymi Janem Błońskim, Karolem Wojtyłą, Janem Józefem Szczepańskim. Przy tej okazji zarekomendowano słuchaczom książkę autorstwa Wojciecha Orlińskiego Lem w PRL-u, czyli nieco prawdy w zwiększonej objętości (Wydawnictwo Literackie, 2021) oraz tom wspomnień Tomasza Lema Awantury na tle powszechnego ciążenia (Wydawnictwo Literackie, 2009). Nie obyło się bez przypomnienia ważniejszych adaptacji filmowych. Zwłaszcza Solaris Andrieja Tarkowskiego. Finałem rozmowy była lista książek, którą prowadzący polecili słuchaczom jako lektury obowiązkowe.

Bohaterem drugiego spotkania był Cyprian Kamil Norwid. Jadwiga Malina zaprosiła do rozmowy dr. Adama Cedro – wydawcę, norwidologa, członka redakcji krytycznej Dzieł wszystkich Norwida – oraz dr Elizę Kącką – adiunkt na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, autorkę książki Stanisław Brzozowski wobec Cypriana Norwida (Wydawnictwo Wydziału Polonistyki UW), członkinię kapituły Nagrody Literackiej Gdynia. Spotkanie odbyło się 9 czerwca 2021 roku na profilu facebookowym Klubu Dziennikarzy „Pod Gruszką”. Punktem centralnym dyskusji była książka Józefa Franciszka Ferta Życie Cypriana Norwida. Pamiątka dwusetnej rocznicy urodzin Poety (Wydawnictwo Pewne, 2021). Śledząc tę publikację, analizowano życiorys pisarza i problemy, z jakimi się borykał, między innymi ostracyzm środowiska literackiego, brak stałych dochodów, utratę słuchu, migracyjną tułaczkę. Sporo miejsca poświęcono duchowości Norwida. Adam Cedro uznał go za najważniejszego polskiego poetę religijnego, z czym nie do końca zgodziła się Eliza Kącka. Zgodnie podkreślano natomiast heroizm jego polskości i wymagające spojrzenie na sztukę, etykę oraz wolność słowa. Konkluzją dyskusji było stwierdzenie, że hermetyczność poezji Norwida, tak problemowa dla ówczesnych odbiorców, stała się paradoksalnie gwarantem przetrwania, a nawet rozkwitu jego dzieła w XX i XXI wieku.

Trzecie spotkanie – dedykowane Krzysztofowi Kamilowi Baczyńskiemu – odbyło się 22 września 2021 roku. Michał Piętniewicz wspólnie z dr Hanną Kryńską – literaturoznawczynią, autorką książki Rzeczy niepokój (Biblioteka Nowego Napisu / Instytut Literatury, 2021) – zwracali uwagę na niesłabnącą popularność poezji Baczyńskiego wśród ludzi młodych. Zdaniem Hanny Kryńskiej wpływa na to plastyczność i wyjątkowe bogactwo rytmiczne wierszy oraz tragiczna biografia. W dalszej części spotkania próbowano przeanalizować złożoność i wielobarwność charakteru poety, którego cechowały z jednej strony skromność i wątłe zdrowie, z drugiej poczucie humoru i słaba odporność na krytykę. Ważną częścią rozmowy były wątki z życia osobistego. Relacje z matką oraz żoną Barbarą, aspirującą do zawodu krytyka literackiego studentką polonistyki. Zdaniem Hanny Kryńskiej związek ten nie był wbrew pozorom czystą sielanką. Problemy młodych dotyczyły finansów (poeta miał trudności ze znalezieniem stałej pracy) oraz relacji żony Baczyńskiego z teściową (kobiety nie pałały do siebie sympatią). Spotkanie zakończyła optymistyczna puenta dotycząca obecności poezji Krzysztofa Kamila Baczyńskiego w polskiej kulturze. Zgodnie uznano, że inspiruje ona kolejne pokolenia, przenikając z podręczników szkolnych do tak zwanej kultury masowej, zwłaszcza do muzyki i filmu.

Ostatni tegoroczny panel odbył się 3 grudnia 2021 roku i był w całości poświęcony Tadeuszowi Różewiczowi. Jadwiga Malina zaprosiła na to spotkanie dr. Karola Maliszewskiego – pisarza, krytyka i wykładowcę, autora 16 tomów wierszy. Pierwsza część dyskusji dotyczyła wpływu Różewicza na poezję XX i XXI wieku, zwłaszcza tę pisaną przez roczniki najmłodsze, dopiero wchodzące na literackie ścieżki. Zastanawiano się, czy poeta, którego pierwsze tomy Niepokój (Wydawnictwo Przełom, 1947) i Czerwona rękawiczka (Spółdzielnia Wydawnicza „Książka”, 1948) uznano za rewolucyjne, może pozostać oryginalny dla współczesnego odbiorcy. Rozpatrywano kwestię przesłań Różewicza, między innymi krytyczny stosunek do świata pozbawionego wyższych wartości, uprzedmiotowienia osoby ludzkiej i niepohamowanego konsumpcjonizmu. Druga część spotkania dotyczyła biografii poety. Rozmawiano o jego fascynacji malarstwem, przyjaźni z artystami, stosunku do środowiska literackiego i polityki. Pojawił się również rys dotyczący dzieciństwa i najbliższej rodziny – braci Janusza i Stanisława, a także matki, której poświecił wybitny tom Matka odchodzi (Wydawnictwo Dolnośląskie, 1999) – oraz Radomska i Krakowa. Spotkanie uświetniły wiersze Tadeusza Różewicza w interpretacji Lidii Bogaczówny.