Serhii Anzhyiak

Urząd Miasta w Kijowie

Socjalizacja informacyjna czytelników o specjalnych potrzebach w nowoczesnej bibliotece (z doświadczenia publicznych bibliotek Kijowa)

Obecnie około 10 procent światowej populacji (650 milionów) to osoby o specjalnych potrzebach.

Osoby o specjalnych potrzebach często pozostają same z własnymi problemami. Do tej kategorii mogą przejść osoby w różnym wieku: dzieci, nastolatkowie, młodzież, osoby w średnim wieku, starsze oraz niepełnosprawne czasowo (po wypadku). Jednocześnie większość z nich ma takie same głębokie i różnorodne zainteresowania i potrzeby jak ludzie bez ograniczeń zmysłowych lub innych ograniczeń fizycznych.

Socjalizacja informacyjna osób o specjalnych potrzebach polega na ich aktywnym włączaniu w różne interakcje społeczne, których celem jest zapoznanie tych osób z technologiami informacyjnymi i komunikacyjnymi. Jest to rodzaj rehabilitacji poprzez informację.

Ponieważ dostęp do informacji jest dziś potrzebą socjalną, biblioteki publiczne są świadome potrzeby rozszerzenia i poprawy warunków obsługiwania osób o specjalnych potrzebach.

Biblioteki publiczne w Kijowie coraz częściej unowocześniają swoją działalność poprzez zakładanie specjalistycznych ośrodków inkluzyjnych. Dołączają do miejskiego projektu „Kijów: kultura bez granic”. Projekt ten został zapoczątkowany w 2015 roku przez miejski Departament Kultury we współpracy ze stowarzyszeniem rodzin ze specjalnymi potrzebami „Jesteśmy razem”. Ma on na celu podejmowanie praktycznych działań, by zapewnić równość szans w dostępie do dóbr kultury osobom ze specjalnymi potrzebami. Zadaniem projektu jest wspieranie opracowania i realizacji programów oraz usług w instytucjach kultury dostosowanych do osób o specjalnych potrzebach.

Wcześniej osoby z takimi potrzebami korzystały z usług bibliotecznych głównie w wyspecjalizowanych księgozbiorach, ale teraz jest to postrzegane jako rodzaj ekskluzji. Upowszechniają się pomysły zintegrowanego świadczenia usług, ponieważ biblioteki świadczą obecnie usługi i udostępniają zgromadzone u siebie materiały w formie przystępnej dla tych, którzy z jakiegoś powodu nie mogą z nich korzystać w normalnym trybie, przyczyniając się w ten sposób do rehabilitacji społeczno-kulturalnej czytelników o specjalnych potrzebach.

Biblioteki tradycyjnie odgrywają ważną rolę w kształtowaniu skutecznego systemu wsparcia społecznego dla osób o specjalnych potrzebach i pełnią ważną funkcję w gwarantowaniu im prawa do swobodnego dostępu do informacji, które stanowi jedno z praw człowieka.

Wśród tradycyjnych działań należy wymienić:

• świadczenie usług bibliotecznych dla powyższych grup w domu;
• warsztaty;
• spotkania ze znanymi osobami, pisarzami, prezentacje inkluzyjnych książek;
• tworzenie stref, folderów, teczek informacyjnych, rubryk na stronach poświęconych zagadnieniom pracy i ochrony społecznej powyższych grup;
• wystawy prac artystycznych osób o specjalnych potrzebach.

Obecnie biblioteki Kijowa pracują nad stworzeniem nowoczesnego systemu usług bibliotecznych opartego na zasadach inkluzji.

Główne kroki w praktycznej realizacji tych zadań to:

• organizacja przygotowania personelu biblioteki do pracy z osobami niepełnosprawnymi różnych kategorii;
• nawiązywanie partnerskich relacji z urzędami państwowymi i organizacjami, które zajmują się tą kategorią obywateli;
• zbadanie potrzeb informacyjnych szczególnych czytelników;
• zapewnienie fizycznej dostępności biblioteki z zewnątrz za pomocą specjalnych rozwiązań architektonicznych: pochylnie, poręcze, specjalne drzwi, sygnały dźwiękowe;
• wygodna organizacja wnętrza biblioteki zapewniająca swobodny dostęp do zbiorów, samodzielne poszukiwanie informacji za pomocą zasobów informacyjno-bibliograficznych biblioteki, przekazywanie informacji w formatach dostępnych dla osób niepełnosprawnych;
• zakup specjalnych urządzeń technicznych i adaptacja istniejących, wyposażenie specjalnych skomputeryzowanych miejsc pracy dla czytelników;
• organizacja specjalnych usług bibliotecznych dla różnych kategorii osób niepełnosprawnych (adaptacja społeczna i psychologiczna, cyfryzacja zbiorów bibliotecznych).

W 2018 roku w Centralnej Bibliotece Dzielnicy Dniprowskiej im. Pawla Tyczyny w Kijowie został założony „Bibliohab” dla osób z wadami wzroku.

W bibliotece tej miejsce książek brajlowskich zajęły nowoczesne technologie. Program przeznaczony jest dla osób niewidomych i niedowidzących, komputer może dostosować kolor strony, powiększać litery, a nawet odczytywać na głos wybraną książkę, gazetę lub czasopismo w sześciu językach. Nie ma ograniczeń wiekowych. Główną ideą projektu jest, aby poprzez zorganizowanie w bibliotece komfortowej nowoczesnej przestrzeni informacyjnej pomóc ludziom z wadami wzroku doświadczyć pełnowartościowego życia. Realizacja projektu promuje socjalizację i adaptację osób niewidomych w społeczeństwie.

Centralna Biblioteka im. Tarasa Szewczenki dla Dzieci w Kijowie już od kilku lat rozwija inkluzyjny kierunek w swojej działalności i dostosowuje przestrzeń do maksymalnego komfortu i wygody dzieci niepełnosprawnych. Biblioteka intensywnie współpracuje z organizacjami działającymi w dziedzinie edukacji i rehabilitacji dzieci z różnymi ograniczeniami rozwojowymi i poszukuje nowych partnerów, w tym zagranicznych, do realizacji projektów inkluzyjnych.

Wśród nieprzeciętnych działań można wymienić wystawę podróżującego zbioru Milczące książki, która jesienią 2018 roku została zaprezentowana w Centralnej Bibliotece im. T. Szewczenki dla Dzieci w Kijowie dzięki Ambasadzie Szwajcarii na Ukrainie. Na wystawie zaprezentowano 51 książek z 18 krajów. Książki obrazkowe bez tekstu pozwalają na pokonanie wszystkich barier, zarówno kulturowych, jak i językowych, są zrozumiałe dla wszystkich – niezależnie od pochodzenia i języka.

Publiczna Biblioteka im. Łesi Ukrainki Miasta Kijowa jest świadoma konieczności rozszerzenia oferty i poprawy warunków dla czytelników ze specjalnymi potrzebami, a także znaczenia większego zaangażowania w realizację zadań z zakresu socjalizacji informacyjnej tej grupy mieszkańców.

Biblioteka wyróżnia usługi dla osób o specjalnych potrzebach. W roku 2017 stworzono wersję strony biblioteki dla osób niedowidzących, gdzie w jednym miejscu zebrano linki do instytucji publicznych i organizacji pozarządowych zajmujących się tą grupą obywateli, lokalnych ośrodków pomocy społecznej w Kijowie oraz ośrodków rehabilitacyjnych i organizacji charytatywnych.

Czytelnikom, którzy nie są w stanie dotrzeć do pomieszczeń biblioteki z powodu ograniczeń fizycznych, oferuje się usługi w trybie wirtualnym: zapewnia się im dostęp do zdigitalizowanych dokumentów ze zbiorów biblioteki, umożliwia zamówienie lub rezerwację książek przez telefon lub e-mail, korzystanie z katalogu on-line oraz internetowego serwisu „Wirtualna Informacja”.

Dzielenie się doświadczeniami z kolegami to świetna okazja do poznania czegoś nowego, zainspirowania się do innowacyjnych i twórczych działań, a także do oceny własnych osiągnięć i niezrealizowanych możliwości.

Starsi mieszkańcy Kijowa również należą do kategorii osób o specjalnych potrzebach. Zarówno w centralnych bibliotekach miejskich, jak i w dzielnicowych bibliotekach publicznych organizuje się z myślą o nich bezpłatne kursy nauki korzystania z internetu, szczególną uwagę zwraca się na przyswajanie umiejętności korzystania z różnych komunikatorów do kontaktowania się z rodziną i przyjaciółmi z innych miast Ukrainy i świata; udostępniania zdjęć znajomym w sieciach społecznościowych oraz regulowania płatności za media.

Po zeszłorocznej konferencji w Krakowie, na której został przedstawiony dość nowoczesny kierunek działań Centralnej Miejskiej Biblioteki Wilna w postaci biblioterapii, a także po późniejszej wizycie roboczej na Litwie wiosną 2018 roku Kijowska Publiczna Biblioteka im. Łesi Ukrainki opracowała i realizuje projekt „Biblioterapia to twoja księga szczęścia”.

Osoby o specjalnych potrzebach to nie tylko osoby z ograniczeniami zdrowotnymi. Wiele potrzebuje wsparcia i pomocy w walce z depresją, rozpaczą i obniżonym nastrojem. W takich przypadkach dobrym lekarstwem mogą być odpowiednio dobrane książki.

Projekt składa się z następujących elementów:

• pomoc edukacyjna i doradcza psychologa (dwa razy w miesiącu);
• proponowanie książek z dziedziny psychologii, które sprawdziły się jako skuteczne w warunkach klinicznych;
• proponowanie pozycji literatury pięknej działających terapeutycznie w różnych stanach;
• rozmowa ukierunkowana na lepsze zrozumienie treści lektury przez czytelnika-pacjenta, prowadzona z naciskiem na to, co może zmienić jego sytuację na lepsze.

Korzystanie z najnowszych technologii informacyjnych w bibliotekach może podnieść jakość obsługi czytelników o specjalnych potrzebach na nowy poziom.